کدگذاری در روش پژوهش کیفی

اغلب کسانی که به روش کیفی تحقیق می کنند، دنبال فرمول ساده و کاربردی می گردند که به کمک آنها بتوانند عملیات تحقیق کیفی را به سادگی انجام بدهند. غافل از اینکه ماهیت تحقیق کیفی به گونه ای است که فرمول بردار نیست. تحقیق کیفی مثل رانندگی است تا پشت فرمان ننشینید، یاد نمی گیرید و هر چه بیشتر برانید احتمال اینکه راننده تر بشوید بیشتر است.
این یادداشت در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان در باره نحوه کدگذاری محوری نوشته شده است. در این رابطه لازم است بگویم بعد از آنکه مضمون اصلی یکایک عبارات مصاحبه یا هر متن یا سند دیگری را استخراج کردید و مفاهیم اولیه خودتان را نوشتید (این کار یعنی کدگذاری باز)، نوبت به کشف مشابهت ها و تمایزات بین همین مفاهیم می رسد. به بیانی دیگر شما باید فکر کنید که کدامیک از این مفاهیم با همدیگر قرابت معنایی بیشتری دارند. لذا هر چند مفهومی را که با همدیگر نزدیکتر باشند، در یک دسته قرار می دهید و سعی می کنید برای آن مجموعه مفاهیم گزارشی شبیه داستانک بنویسید یا اصطلاحا آن مجموعه را تفسیر کنید. در حین تفسیر این مجموعه نزدیک به هم به تدریج یک مضمون کلی تر در ذهن شما شکل می گیرد که به آن مفهوم کلی که در برگیرنده مفاهیم جزیی تر است اصطلاحا مقوله می گوییم. به مجموعه عملیاتی که ما را از مفاهیم به این مقولات می رساند اصطلاحا کدگذاری محوری می گویند.
وقتی مقولات را شناسایی کردید نوبت به این می رسد که ببینید بین مقولات چه ربطی وجود دارد. آیا برخی از این مقولات با برخی دیگر رابطه جزء و کل دارند؟ یا برخی از آنها در طولی برخی دیگر قرار دارند؟ آیا می شود گفت برخی از آنها حکم بستر و زمینه ای را دارند که شرایط را برای شکل گیری برخی دیگر فراهم می کنند؟ آیا برخی از این مقولات در حکم پیامدها و آثار برخی دیگر یا عوامل پدیده آورنده آنها  نیستند؟ هر وقت به چنین رابطه ای بین مقولات رسیدید باید سعی کنید یک داستانک جدید برای ربط این مقولات بنویسید و اصطلاحا آن را تفسیر کنید. بعد از تفسیر روابط بین هر دو مقوله باید تامل کنید که آیا بین این روابط انسجام وجود دارد یا خیر. به این فرآیند می گویند کدگذاری گزینشی.
در هر سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی ممکن است شما دچار تردید در راهی که قدم گذاشته اید بشوید که بسیار طبیعی است. در هر سه مرحله ممکن است به این نتیجه برسید که هنوز مفاهیم یا مقولات یا روابط برای شما روشن نیستند و باید سوالات جدید و مصاحبه ها یا مطالعات تازه ای انجام بدهید که آن هم طبیعی است. به همین دلیل است که توصیه می شود بعد از هر مصاحبه ای که انجام می دهید مراحل سه گانه کدگذاری را انجام بدهید نه اینکه مثل خیل عظیمی از دانشجویان بروید همه مصاحبه ها را انجام بدهید و برگردید و شروع به کدگذاری کنید.
برچسب‌ها: کدگذاری, روش تحقیق کیفی